Help, ik benadeel andere schuldeisers

In 2018 zijn er meer dan 3.000 bedrijven failliet gegaan en zijn er nog eens ruim 125.000 bedrijven op andere manieren gestopt (Cijfers, jaaroverzicht KvK 2018). Precieze cijfers over het aantal bedrijfsbeëindigingen in verband met een slechte financiële situatie zijn er niet, maar zelfs als wordt uitgegaan van de 3.000 faillissementen als minimumaantal, stoppen er per werkdag meer dan 11 bedrijven vanwege financiële problemen. In dit artikel leggen wij uit wat er kan gebeuren als schuldeisers benadeeld worden omdat er handelingen worden verricht die niet verplicht waren. Juridisch noemen we dat een paulianeuze handeling. We kennen daar drie varianten van: de normale pauliana, de faillissementspauliana voor onverplichte rechtshandelingen en de faillissementspauliana voor verplichte rechtshandelingen. In dit artikel wordt vooral aandacht besteed aan de gewone pauliana maar worden ook een paar opmerkingen gemaakt over de pauliana in faillissement.

De ‘gewone’ pauliana

Ook buiten faillissement is het niet toegestaan om schuldeisers bewust te benadelen. In het geval dat een onverplichte rechtshandeling wordt verricht en de debiteur wist of behoorde te weten dat daarvan benadeling van een of meerdere schuldeisers het gevolg zou zijn, kan elke schuldeiser die benadeeld is die rechtshandeling vernietigen. Eenvoudiger gezegd komt het neer op het volgende: Als iemand van wie u nog geld of spullen moet krijgen er via een rechtshandeling voor zorgt dat u dat geld of die spullen niet krijgt en ook niet meer kan krijgen én die persoon wist of moest begrijpen dat zijn handeling tot gevolg zou hebben dat u uw geld of spullen niet krijgt, mag u die rechtshandeling ongedaan maken en net doen alsof die rechtshandeling nooit gebeurd is.

Een belangrijke vraag bij een mogelijk pauliananeuze actie is de vraag of de rechtshandeling om niet of anders dan om niet is gedaan. Een rechtshandeling om niet is een rechtshandeling waar geen tegenprestatie tegenover staat. Dat gaat verder dan de term “gratis”, waar de meeste mensen mee bedoelen dat er geen geld hoeft te worden betaald voor iets. ‘Om niet’ gaat verder dan dat. Als iemand iets voor een ander doet of heeft gedaan en hij krijgt daar iets voor, was die handeling dus ‘anders dan om niet’. Die ‘betaling’ kan ook bestaan uit bijvoorbeeld eten of woonruimte. Als de rechtshandeling om niet is gedaan, is alleen wetenschap bij de debiteur nodig. Is de rechtshandeling anders dan om niet gedaan, dan is de wetenschap van benadeling vereist bij zowel de debiteur als bij de ontvanger van de prestatie.

Een rechtshandeling is iets waardoor er een verandering in de wereld van het recht komt, ongeacht of er feitelijk dingen veranderen. Het in brand steken van de houten kast die u gekocht had, is geen rechtshandeling en kan dus niet ongedaan gemaakt worden met de pauliana. Als diezelfde kast verkocht wordt aan de broer van de timmerman, is dat wel een rechtshandeling. Datzelfde geldt voor het geval de debiteur bijvoorbeeld een extra hypotheek op zijn huis vestigt, zodat zijn broer wel betaald kan worden, maar u naar uw geld kunt fluiten. Van belang is dan wel dat het gaat om een onverplichte rechtshandeling. Moest de debiteur de kast verkopen, betaalde de debiteur met zijn laatste geld een andere schuldeiser of had de debiteur met de bank afgesproken dat de bank altijd een extra hypotheekrecht kon vragen, dan is dit geen onverplichte rechtshandeling en kan er geen beroep worden gedaan op de pauliana.

Wanneer wist uw debiteur dat schuldeisers benadeeld zouden kunnen worden of moest hij dat weten? Als binnen een jaar voor het inroepen van de pauliana de rechtshandeling gedaan is, wordt in sommige gevallen vermoed dat de wetenschap van benadeling aanwezig is bij allebei de partijen. Dat is bijvoorbeeld het geval als de rechtshandeling is verricht tussen familieleden of groepsmaatschappijen of als de waarde van de prestaties niet tot elkaar in verhouding staat. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval als iemand voor een dagje helpen met verhuizen een woning of Ferrari krijgt. In dat geval is de Ferrari wel anders dan om niet verkregen, namelijk als tegenprestatie voor het verhuizen, maar is toch sprake van het bewijsvermoeden dat beide partijen wisten dat benadeling van andere schuldeisers het gevolg zou zijn. Dat bewijsvermoeden kan heel erg helpen om een geslaagd beroep te doen op de pauliana, maar is niet noodzakelijk. Ook zonder het bewijsvermoeden kan worden bewezen dat beide partijen wisten van de benadeling, net zoals ook met gebruik van het bewijsvermoeden kan worden bewezen dat er geen sprake was van wetenschap van benadeling bij beide partijen.

De faillissementspauliana

 Bijna precies dezelfde bevoegdheid is ook aan de curator toegekend in de Faillissementswet. De curator (de persoon die is aangesteld om zoveel mogelijk geld aan de schuldeisers te doen toekomen) mag de pauliana echter inzetten voor alle schuldeisers, zodat de curator niet hoeft te bewijzen welke schuldeisers benadeeld zijn door een bepaalde handeling.

Wat echter een bijzondere bevoegdheid is van de curator, is dat de curator soms ook verplichte rechtshandelingen kan vernietigen tijdens een faillissement. De wet stelt daar echter heel strenge eisen aan, zodat de curator dit alleen kan als de ontvanger wist dat het faillissement al was aangevraagd en hij toch betaling ontving of als de betaling het gevolg was van overleg tussen de debiteur en de ontvanger met als doel om deze ontvanger te bevoordelen boven anderen.

Adviezen

Heeft u als ondernemer te maken met vorderingen die u niet kunt verhalen en vermoed u dat dit het gevolg is van een paulianeuze handeling? Bel dan vrijblijvend met een van onze advocaten. Zij kunnen u adviseren over dit onderwerp en zoeken graag met u mee naar een oplossing op maat.